Ba’zan korxonada ish vaqtincha to‘xtatiladi — uskuna buzilishi, xomashyo yetishmasligi, elektr ta’minotidagi uzilishlar yoki buyurtmalarning kechikishi bunga sabab bo‘ladi. Bunday vaziyatlar ish to‘xtashi deb ataladi. Ishchilar bu davrda amalda vazifalarni bajarmasalar ham, O‘zbekiston mehnat qonunchiligi ish to‘xtashini rasmiylashtirish va ish haqini to‘lash qoidalarini belgilaydi. Quyida ish to‘xtashining nima ekanligi, qanday hujjatlar rasmiylashtirilishi va ish haqi qanday hisoblanishi haqida batafsil tushuntiramiz.
Table of Contents
Ish to‘xtashi — bu xodimga bog‘liq bo‘lmagan sabablar bilan ish vaqtincha to‘xtatilishi. U ishlab chiqarish va tashkilot bilan bog‘liq omillar bilan bog‘liq bo‘lishi mumkin. Klassik misol — uskuna buzilishi, liniyada avariya, komponentlar yetishmasligi yoki yetkazib berishdagi uzilishlar. Ba’zan sabab inson omili bo‘ladi: boshqaruv qarorlarining kechikishi, rejalashtirishdagi xatolar yoki kelishuvlarning kechikishi.
Asosiysi, ish to‘xtashi xodimning aybi bilan sodir bo‘lmasligi kerak. Agar xodim o‘zi buzilish qilgan, vazifani o‘z vaqtida bajarmagan yoki texnologiyani buzgan bo‘lsa, bunday holat ish to‘xtashi hisoblanmaydi va ushbu vaqt uchun ish haqi to‘lanmaydi.
Ish to‘xtash davri rasmiy tan olinishi uchun uni to‘g‘ri qayd etish zarur. Odatda bu rahbarning buyrug‘i yoki tegishli akt bilan amalga oshiriladi, unda ish to‘xtash boshlangan va tugagan sana, sabablari va qaysi bo‘limlarga taalluqli ekanligi ko‘rsatiladi. Xodimlar buyruq bilan tanishganligi imzo orqali tasdiqlanishi va ish to‘xtash vaqtining to‘lanishi tartibi haqida xabardor qilinishi kerak.
Agar ish to‘xtashi bir necha soatdan ko‘p davom etsa, xodimlarning ish joyida bo‘lishi nazorat qilinadi. Qonun bo‘yicha ular boshqa ko‘rsatma olmagan bo‘lsa, korxonada bo‘lishi shart. Ba’zan ish beruvchi ularni boshqa ishga o‘tkazishi mumkin — masalan, to‘xtatilgan uskuna talab qilmaydigan vazifalarni vaqtincha topshirish. Bu ishlab chiqarish samaradorligini saqlash va moliyaviy yo‘qotishlarni kamaytirishga yordam beradi.
To‘lov miqdori ish to‘xtash sababi va kim aybda ekanligiga bog‘liq. Agar ish to‘xtash xodim va ish beruvchiga bog‘liq bo‘lmagan sabablar bilan yuzaga kelsa (avariya, elektr uzilishi, tabiiy ofatlar), O‘zbekiston mehnat qonunchiligi ushbu vaqt uchun tarif stavkasining yoki lavozim maoshining kamida ikki uchdan birini to‘lashni belgilaydi.
Agar ish to‘xtash ish beruvchi aybi bilan sodir bo‘lsa, to‘lov xodimning o‘rtacha ish haqi miqdoridan kam bo‘lmasligi kerak. Bu adolatli, chunki xodim o‘z vazifasini bajarishga tayyor, lekin tashkiliy muammolar sabab ish imkoniyatidan mahrum bo‘ladi.
Agar ish to‘xtash xodimning o‘z aybi bilan yuzaga kelsa, ish to‘xtash vaqti to‘lanmaydi. Ammo ayb faktini hujjatlar bilan tasdiqlash zarur, masalan, xizmat tekshiruvi akti yoki rahbar buyrug‘i bilan sabab ko‘rsatilgan holda.
Ba’zi hollarda rahbariyat xodimni vaqtincha mehnat shartnomasiga bog‘lanmagan boshqa ishga o‘tkazishi mumkin. Bunday o‘tkazish faqat xodimning roziligi bilan amalga oshiriladi va buyrug‘ bilan rasmiylashtiriladi. Shu bilan birga, to‘lov bajarilgan ish bo‘yicha amalga oshiriladi, lekin asosiy lavozim bo‘yicha o‘rtacha ish haqidan kam bo‘lmasligi kerak.
Bu yondashuv xodimlarni bandligini saqlash va daromadlarning kamayishini oldini olishga yordam beradi. Masalan, uskuna ta’mirlash davrida ishlab chiqarish xodimlari vaqtincha ombor yoki qadoqlash bo‘limiga o‘tkazilishi mumkin, agar ularning malakasi bunga mos bo‘lsa.
Ish to‘xtash vaqti sababidan qat’iy nazar, xodim shtatda bo‘lsa va to‘lov olsa, mehnat stajiga qo‘shiladi. Bu ish to‘xtash yillik ta’til davomiyligiga, ijtimoiy kafolatlar va pensiya stajiga ta’sir qilmasligini anglatadi.
Ammo xodim o‘z aybi bilan ishdan chetlatilgan yoki sababisiz kelmagan bo‘lsa, bu davr stajga kiritilmaydi. Shu sababli, ish to‘xtash bilan bog‘liq barcha hujjatlar to‘g‘ri va o‘z vaqtida rasmiylashtirilishi muhim.
To‘liq ish to‘xtashni bartaraf etish qiyin bo‘lsa-da, ko‘plab O‘zbekiston korxonalari uni minimalga tushirishga harakat qiladi. Buning uchun uskuna texnik xizmatini muntazam amalga oshiradi, xomashyo va sarf materiallarini oldindan sotib oladi, yetkazib beruvchilar bilan uzoq muddatli shartnomalar tuzadi. Shuningdek, ish to‘xtash holatida xodimlarning harakat tartibi bo‘yicha ichki reglamentlar ishlab chiqiladi: kim rahbariyatni xabardor qiladi, kim sabablarni qayd etadi, hujjatlar qanday rasmiylashtiriladi.
Yaxshi tashkil etilgan tizim favqulodda vaziyatlarga tezkor javob berishga va moliyaviy yo‘qotishlarni kamaytirishga yordam beradi. Hatto bir necha soat ish to‘xtashi ham ishlab chiqarish ko‘rsatkichlariga salbiy ta’sir qilishi mumkin, ayniqsa yuqori raqobat sharoitida.
Ish to‘xtashni to‘g‘ri rasmiylashtirish kadrlar bo‘limi va buxgalteriyaning mas’uliyatida. Kadrlar barcha buyruq va xabarnomalarni o‘z vaqtida rasmiylashtirishi, buxgalterlar esa to‘lovlarni to‘g‘ri hisoblashlari kerak. Hujjatlarda xato mehnat nizolariga va tekshiruvlarda jarimalarga olib kelishi mumkin.
Muhimi, korxona ichki hujjatlarida (masalan, ish haqi to‘lov tartibi yoki ichki mehnat nizomi) ish to‘xtashni qayd etish va to‘lash tartibi aniq belgilangan bo‘lishi kerak. Bu xodim va ish beruvchi o‘rtasidagi tushunmovchilik va nizolarni oldini oladi.
Ish to‘xtashi har doim salbiy holat emas. Ba’zan u mehnat tashkilotini qayta ko‘rib chiqish, logistika yaxshilash yoki ishlab chiqarish jarayonlarini optimallashtirish imkonini beradi. Ish beruvchi uchun uning chastotasini minimalga tushirish va bunday davrlarni korxona ishidagi zaif joylarni tahlil qilish uchun ishlatish muhim.
Ish to‘xtashni to‘g‘ri rasmiylashtirish va ushbu vaqtni adolatli to‘lash xodimlar va ish beruvchi o‘rtasidagi ishonchni mustahkamlaydi hamda murakkab sharoitlarda ham biznesning barqaror faoliyatini ta’minlaydi.
Ish vaqtini hisobga olish 
Ish vaqtini hisobga olish 
Atamalar lug‘ati 
Atamalar lug‘ati 
Atamalar lug‘ati 
Foydali materiallar 
